بررسي عوامل موثر در شدت فرسايش بادي با استفاده از مدل IRIFR

(مطالعه موردی :آران وبیدگل)

داریوش سعیدی[1] علی صالحپور2

 d. saeidi1346@ yahoo.com

چکیده:

امروزه پدیده فرسایش به عنوان یکی از اصلی ترین فرایندهای تخریب اراضی در مناطق مختلف دنیا از جمله ایران به شمار میرود . برای اندازه گيري مستقيم فرسايش بادي ،از روش هاي تجربي استفاده می شود .براي استفاده از مدل هاي تجربي در ارزيابي شدت فرسايش معمولاً بين فرسايش پذيري خاک و عوامل موجود آن رابطه اي برقرار و نقش هر عامل مورد ارزيابي قرار مي گيرد. با توجه به اینکه بخش وسیعی از مناطق خشک ونیمه خشک ایران تحت تاثیر فرسایش بادی قرار دارد، بنابراین مدل IRIFR براي تعیین شدت فرسایش این مناطق ارائه شده است، در این مدل که  توسط محققین کشورمان ارایه گردیده ، نقش نه عامل موثر در فرسايش بادي به روش IRIFR و میزان تاثیر هر عامل بر روند فرسایش وبیابانی شدن منطقه مورد مطالعه طرح مدیریت جنگلهای دست کاشت آران وبیدگل  مورد ارزیابی قرار گرفته است . به منظور کاربري روش مذکور به کمک انطباق نقشه هاي پايه مانند سازندهاي زمين شناسي ، پوشش گياهي ،کاربري اراضي ،شکل اراضي و پستي و بلندي ،خاکشناسي و قابليت اراضي و ساير اطلاعات موجود از جمله رطوبت،باد و وضعيت فرسايش سطح خاک با نقشه ژئومورفولوژي (به عنوان پايه و بستر مطالعات فرسايش بادي)در هر يک از رخساره هاي ژئومورفولوژي نه عامل موثر مورد ارزيابي و امتياز دهي صورت گرفته و در نهايت شدت فرسايش وپتانسیل رسوبدهی در منطقه مورد مطالعه تعيين شده است.

بر اساس نتایج به دست آمده از این مطالعه ونتایج حاصل از بکار گیری روش IRIFR منطقه مورد مطالعه مستعد فرسایش بادی بوده و سرعت باد  وشکل اراضی وپستی وبلندی بیشترین امتیاز را در میان عوامل مؤثر در فرسایش بادی داشته اند.

واژگان کلیدی: آران وبیدگل، فرسایش بادی، مدل IRIFR

مقدمه:

امروزه پدیده فرسایش به عنوان یکی از اصلی ترین فرآیندهای تخریب اراضی در مناطق مختلف دنیا از جمله ایران به شمار میرود. پدیده فرسایش بادی در اقالیم خشک و نیمه خشک عمل میکند، وبا توجه به این که بیش از دو سوم ایران در اقالیم خشک ونیمه خشک قرار گرفته است بنابراین علاوه بر فرسایش آبی، فرسایش بادی به عنوان عامل موثر در تخریب وایجاد خسارت در این مناطق می باشد (احمدی،1387).

فرسایش بادی به عنوان یکی از عوامل مهم بیابانزایی همواره مورد توجه بوده است . تا کنون محققان مدل های تجربی متنوعی را برای برآورد شدت فرسایش وپتانسیل رسوب دهی در فرسایش ارایه کرده اند تا در مناطقی که از نظر اطلاعات وآمار با کمبود مواجه است مورد استفاده قرار گیرد.( طهماسبی بیرگانی وهمکاران ، 1379). مدل های به کار برده شده خاص اقلیم مناطق مورد مطالعه می باشند که در زیر به مواردی از این قبیل اشاره می شود.

یانگ وهمکاران[2](2007) با بررسی فرایند بیابانزایی در دوره ی سی ساله در شمال چین به این نتیجه رسیدند که مهمترین فرایند بیابانزایی[3] در ارتباط با تپه های ماسه ای می باشد. در این تحقیق پژوهشگران مشخص کردند که فاکتور اقلیم به عنوان فاکتور کلیدی تغییرات اراضی می باشد.

فتاحی وهمکاران(1386) با مقایسه روش های طبقه بندی وتهیه نقشه کاربری اراضی مناطق خشک با استفاده از داده های ماهواره ای به این نتیجه رسیدند که روش هیبرید با دقت کلی 42/76درصد وضریب کاپای 72 درصد بالاترین میزان دقت را دارد.

احمدی وهمکاران (1386) در تحقیقی با عنوان برآورد ومقایسه پتانسیل رسوبدهی فرسایش بادی وآبی با استفاده از مدل های [4]IRIFR.E.A وMPSIAC[5] در حوضه آبخیز نعمت آباد بیجار به این نتیجه رسیدند که مدل IRIFR.E.A از لحاظ کمی وکیفی دقت مناسبی دارد وبه لحاظ کمی فرسایش بادی 6/22 درصد و فرسایش آبی 4/77 درصد در کاهش حاصلخیزی اراضی موثر است . تاجگردون وهمکاران (1387) در تحقیقی با برآورد میزان فرسایش ورسوب به کمک داده های ماهواره ای وسامانه اطلاعات جغرافیایی با استفاده از مدل MPCIAC در حوضه ی آبخیز زیارت به این نتیجه دست یافتند که میران رسوب تولیدی سالانه در حوضه آبخیز بر اساس مدل مورد استفاده برابر با 79/22043 تن در سال می باشد.

پهلوانروی(1391) در مقاله ای با عنوان ارزیابی فرسایش و رسوبات بادی با استفاده از مدل IRIFR در منطقه ی زهک دشت سیستان به این نتایج دست یافت که منطقه مورد مطالعه در طبقه های بیابانزایی متوسط، شدید وخیلی شدید قرار گرفته است. همچنین این نتایج نشان می دهد که از میان عوامل موثر بر بیابانزایی، مدیریت کاربری اراضی واقلیم با کسب بیشترین میزان امتیاز به عنوان مهمترین عوامل موثر بر فرآیند بیابانزایی شناخته شدند.در این تحقیق ضمن بررسی عوامل نه گانه موثر در شدت فرسایش مدل تجربی اریفر میزان کمی وکیفی فرسایش بادی را در حوضه مورد مطالعه بررسی و برآورد میکند . به منظور تعيين پراکنش مکاني شدت فرسايش بادي در منطقه طرح مديريت جنگل هاي دست کاشت آران و بيدگل اقدام به تهيه نقشه حساسيت اراضي به فرسايش بادي نيز گرديده است.نتيجه اينکه با استفاده و بکارگيري مدل مورد نظر اقدام به تعيين شدت فرسايش بادي و پتانسيل رسوبدهي يا ميزان جابجايي ذرات توسط باد گرديده است که مي توان گفت هدف اصلي از اجراي اين مطالعه تحقق يافته است.بنابر آنچه تا کنون گفته شد هدف از اين مطالعه تعيين شدت فرسايش بادي وپتانسیل رسوب دهی در هر يک از واحدهاي کاري ژئومورفولوژي در منطقه مورد مطالعه مي باشد.

منطقه مورد مطالعه

محدوده مورد مطالعه با مساحت 2350 هکتار در جنوب غرب شهرستان آران و بيدگل بين طول شرقي "21 '41 º51  تا"8 '47 º51  و عرض شمالي"48 '51 º33  تا  "33 '55  º33  قرار گرفته است. اين منطقه حدود4/0 درصد از مساحت کل شهرستان آران و بيدگل را بخود اختصاص داده و بخش کوچکي از شنزارهاي وسيع آران و بيدگل را در يک زمين مسطح پوشش مي دهد. محدوده مطالعاتي در ابتداي اراضي کويري و منتهي اليه بخشي از ارتفاعات جنوب کاشان مي باشد و محل انتهايي جريانهاي سيلابي است که هرازگاهي از اين ارتفاعات به محدوده مطالعاتي رسيده و در زمين نفوذ مي نمايد.

شکل 1. موقعيت منطقه مطالعاتي در نقشه آران و بيدگل و استان اصفهان

مواد و روش ها

 برای برآورد میزان وشدت فرسایش بادی به طور مستقیم در بسیاری ازکشورهای دنیا واز جمله ایران ایستگاهی برای اندازه گیری رسوبات فرسایش بادی وجود ندارد. از طرفی مدل های تجربی در مناطق بخصوصی کاربرد داشته وارزیابی می شوندکه در بسیاری از موارد دارای خطای اندازه گیری است . بر اساس مطالعات انجام شده در منطقه طرح جنگلهای دست کاشت تاغ در منطقه آران وبیدگل مدل IRIFR جهت ارزیابی فرسایش بادی وتخریب اراضی انتخاب شده است . به طور کلی عوامل موثر درتشدید فرسایش بادی در محدوده مورد مطالعه را می توان عوامل طبیعی وعوامل انسانی دانست . در این تحقیق جهت بررسی عوامل موثر برفرسایش بادی ومیزان رسوبدهی ناشی از آن از روش IRIFR.E.A که توسط محققین کشورمان ( اختصاصی- احمدی، 1375) ارایه گردیده ،استفاده شده است . مدل IRIFR همانند مدل PSIAC تاثیر ونقش نُه عامل را در فرسایش بادی ومیزان رسوبدهی ناشی از آن مورد ارزیابی قرار میدهد. این روش با توجه به اینکه در منشأ یابی فرسایش بادی روش جامعی است در اکثر مناطق کشور استفاده شده ونتایج مناسبی نیز از آن حاصل گردیده است ، امروزه به عنوان یک روش بین المللی شناخته شده است . این روش در دو مرحله انجام می شود : مرحله اول جهت یابی مناطق برداشت شامل :  جمع آوری اطلاعات منطقه ، بررسی ومقایسه عکس های هوایی، بررسی مورفولوژی تپه های ماسه ای وبررسی رژیم باد وشناسایی بادهای غالب منطقه مورد مطالعه و مرحله دوم  مکان یابی مناطق بحرانی برداشت رسوب که شامل: بررسی ژئومورفولوژی وشناسایی رخسارها ونمونه برداری خاک سطحی از رخساره های ژئومورفولوزی. عوامل نه گانه موثر بر شدت فرسایش بادی در جدول (1) ارایه شده است .

جدول 1. عوامل مؤثر بر فرسایش خاک و تولید رسوب بر اساس مدل IRIFR

بحث ونتیجه گیری

عوامل موثر در شدت فرسایش بادی در مدل IREFR

عوامل نه گانه موثر در شدت فرسایش مدل تجربی اریفر شامل سنگ شناسی، ژئومورفولوژی، شدت وسرعت باد، عامل خاک وپوشش سطح آن، پوشش گیاهی ، رطوبت خاک، شکل اراضی وپستی بلندی، نوع وپراکنش نهشته های بادی ومدیریت و استفاده از زمین  در سطح حوضه مورد مطالعه طرح مدیریت جنگلهای دست کاشت آران وبیدگل  ارزیابی ونقش هر کدام از این عوامل در  فرسایش تعیین گردید.

تعیین امتیاز نه گانه مؤثر در فرسایش بادی

پس از تعیین شاخص های تعریف شده برای هر یک از عوامل با توجه به مدل IREFR در سطح حوضه مورد مطالعه در هر واحد کاری ( به روش اختصاصی- احمدی) در مقیاس 25000/1 وامتیازات تعلق گرفته در نهایت اقدام به میانگین گیری وزنی برای هریک از عوامل نه گانه گردید تا امتیاز هرکدام از عوامل مزبور در منطقه مورد مطالعه تعیین شد. در مدل اریفر که برای مناطق خشک ونیمه خشک ایران ارایه گردیده است به منظور کاربري روش مذکور به کمک انطباق نقشه هاي پايه مانند سازندهاي زمين شناسي ، پوشش گياهي ،کاربري اراضي ،شکل اراضي و پستي و بلندي ،خاکشناسي و قابليت اراضي و ساير اطلاعات موجود از جمله رطوبت،باد و وضعيت فرسايش سطح خاک با نقشه ژئومورفولوژي (به عنوان پايه و بستر مطالعات فرسايش بادي)در هر يک از رخساره هاي ژئومورفولوژي نه عامل موثر مورد ارزيابي و امتياز دهي صورت گرفته و در نهايت شدت فرسايش در منطقه مورد مطالعه تعيين شده است. بالا بودن امتياز سنگ شناسي در منطقه مورد مطالعه به اين علت است که کليه عرصه مطالعاتي شامل تشکيلات رسوبي عهد حاضر بوده و طبق مبنا امتياز زيادي به خود اختصاص داده اند.

پستي و بلندي در شدت فرسايش بادي و پتانسيل رسوبدهي ناشي از آن تأثير دارد.با افزايش پستي و بلندي باد به آنها برخورد کرده و از سرعت آن کاسته مي گردد. باد در دشت هاي هموار و بدون پستي و بلندي با سرعت زياد باعث جابجايي ذرات خاک مي گردد.به دليل ذکر شده يکي از عوامل موثر در فرسايش بادي و پتانسيل رسوبدهي ناشي از آن در روش IRIFR فرم اراضي و پستي و بلندي در نظر گرفته شده است. با توجه به اينکه اين منطقه در تيپ دشت سر پوشيده قرار دارد و از شيب بالايي برخوردار نيست امتياز بالايي به خود اختصاص مي دهد.سرعت باد يکي از مهمترين عوامل در فرسايش بادي و ميزان جابجايي ذرات خاک مي باشد.بطوري که ميزان جابجايي عناصر خاکي با افزايش سرعت به صورت نمايي افزايش مي يابد.متوسط سرعت باد در منطقه مورد مطالعه در حدود 3 متر بر ثانيه بوده که البته در تمامي فصول تندبادهايي در منطقه وزش دارد.سرعت متوسط اين تندبادها در طول سال حدود 7 متر بر ثانيه است و با توجه به تحقيقات انجام شده بر روي تپه هاي ماسه اي مبني بر اين که سرعت آستانه فرسايش بادي بر روي تپه ها،در حدود 6 تا 5/5 متر بر ثانيه است.لذا منطقه در طول سال در معرض فرسايش بادي قرار دارد و با توجه به امتيازدهي اين عامل به نظر مي رسد بايد تندبادهاي منطقه براي برنامه ريزي و امتيازدهي در نظر گرفته شوند. از اين نظر در مدل IRIFR به اين عامل اهميت زيادي داده شده است. با توجه به شاخص هاي اختصاص يافته به عامل سرعت و وضعيت باد در مدل IRIFR و وقوع طوفان هاي ماسه در کليه رخساره هاي ژئومورفولوژي و متوسط امتياز مربوطه براي اين عامل در عرصه مورد بررسي بر اساس جدول مبناي مدل IRIFR ارایه گرديده است.

واحد کاري I-اراضي متفرقه تپه هاي ماسه اي شامل شن ريز و سنگريزه به مقدار کم،رنگ خاک در حالت خشک قهوه اي متمايل به زرد،با بافت سبک و ساختمان ضعيف ورقه اي داراي ريشه هاي درشت در فضاي بين خاکدانه هاي مي باشد. از لحاظ انبوهي بخش اعظمي از منطقه تراکمي در حدود 50-0 اصله در هکتار و بقيه منطقه انبوهي در حدود 100-200 اصله در هکتار دارد. يکي از عمده ترين عوامل موثر در تعيين امتياز و شدت فرسايش در يک محدوده مطالعاتي از نظر فرسايش بادي آثار فرسايش سطح خاک مي باشد.اين ظواهر و آثار فرسايش تا حد زيادي مي تواند بيانگر شدت فرسايش بادي در عرصه مورد مطالعه باشد.به دليل اهميت بالاي اين فاکتور در روش IRIFR ، امتياز اختصاص يافته به آن بين صفر تا 20 متغير است. در زمين هايي که تحت تأثير کامل سفره هاي آب قرار دارند امتياز رطوبت خاک تا حد صفر تنزل مي نمايد.به عکس باد ذرات خشک(خاک هاي خشک با زهکشي سريع)را با سهولت بسيار زيادتري نسبت به ذرات مرطوب جابجا مي نمايد.در منطقه مورد مطالعه اکثر اراضي زير پوشش پهنه هاي ماسه اي قرار دارد. مسافت نهشته هاي بادي و پراکندگي آنها در هر منطقه تا حدي مي تواند نشان دهنده شدت فرسايش بادي و جابجايي ذرات ماسه توسط باد باشد. اين عامل تا حدي مي تواند نشان دهنده وضعيت فرسايش بادي در منطقه مورد بررسي باشد زيرا در منطقه اي که شدت فرسايش بادي در حدي است که بتوان آن را با حاکميت فرسايش بادي يکسان دانست قاعدتاً بايد نهشته هاي بادي اعم از تپه ها ماسه اي، رسوبات ماسه اي پشت بوته ها،نبکا،ربدو و ... در منطقه قابل مشاهده باشد.در محدوده مورد مطالعه نحوه  مدیریت و استفاده از زمين به اين شکل است که ؛ واحد کاري –I اراضي متفرقه شامل نهشته هاي ماسه اي پشته مانند با پستي و بلندي متغير که ناشي از فرسايش و رسوبگذاري شديد بادي است واحد کاري –IIشامل دشت هاي آبرفتي و اراضي متفرقه نمکي گچي مي باشد.

شکل2.  کلاس فرسايشي بادی منطقه مورد مطالعه

تعيين شدت فرسايش بادي در منطقه مطالعاتي با استفاده از مدل IRIFR

براي تعيين شدت فرسايش بادي اراضي منطقه مورد مطالعه( طرح مديريت جنگل هاي دست کاشت  آران وبيدگل) پس از تعيين امتياز عوامل موثر در فرسايش بادي به روش IRIFR و بدست آوردن جمع نمرات(درجه رسوبدهي)،براي تعيين شدت فرسايش بادي و پتانسيل رسوبدهي ناشي از آن در هر يک از واحدهاي کاري و کل عرصه مورد مطالعه از جدول شماره(2)استفاده به عمل آمده است.براي تعيين شدت فرسايش بادي در منطقه طرح مديريت جنگل هاي دست کاشت آران و بيدگل تهيه نقشه حساسيت اراضي به فرسايش بادي،با توجه به نمرات بدست آمده در هر از واحدهاي کاري يا رخساره هاي ژئومورفولوژي و انطباق کليه اطلاعات موجود با رخساره هاي فوق الذکر که به عنوان بستر و پايه مطالعات مد نظر قرار گرفته است،نقشه حساسيت اراضي منطقه مطالعاتي به فرسايش بادي تهیه شده است.

جدول 2. امتيازات عوامل نه گانه موثر در فرسايش خاك در روش IRIFR به همراه كلاس فرسايش بادي

بر اساس جدول (2) سرعت باد  وشکل اراضی وپستی وبلندی بیشترین امتیاز را در میان عوامل مؤثر در فرسایش بادی در منطقه مورد مطالعه داشته اند.

جدول 3. مساحت و درصد نسبي كلاس هاي فرسايش بادي در منطقه مورد مطالعه

-         برآورد ميزان رسوب دهي ناشي از فرسايش بادي در منطقه طرح با استفاده از مدل IRIFR

پس از انجام مطالعات ژئومورفولوژي و تهيه نقشه مربوط به آن و مشخص نمودن واحد،تيپ،رخساره و در نهايت تهيه نقشه واحدهاي كاري از نه عامل اين روش جهت تعيين كلاس فرسايش و برآورد رسوب دهي استفاده مي شود.پس از ارزيابي عوامل موثر در فرسايش ،منطقه طرح از نظر فرسايش به 5 كلاس تقسيم(جدول 4) و هر كلاس با توجه به مجموع امتيازات بدست آمده در هر واحد كاري مشخص مي گردد. به طوري كه كلاس 1، با امتياز  بيشتر از 100،كلاس فرسايش خيلي زياد را معين مي سازد.

جدول 4. تعيين كلاس فرسايش و بر آورد رسوب دهي اراضي نسبت به فرسايش بادی (روش اختصاصي – احمدي)

با توجه به جداول فوق ،مقادير رسوب دهي در هر واحد كاري و در كل منطقه محاسبه گرديده است و با توجه به اينكه منطقه طرح در حقيقت محل رسوب گذاري تپه هاي ماسه اي مي باشد منطقه بسيار حساسي مي باشد.رسوبات بادي با كوچك ترين تندباد در منطقه  جابجا مي شوند.ولي با توجه به نهال كاري و بوته كاري انجام شده شدت فرسايش در منطقه مورد مطالعه به دلیل انجام عمليات بيولوژيك، متوسط ارزيابي شده است.

ميزان رسوبدهي و فرسايش ويژه در كل حوزه به ترتيب معادل 22/25721 تن در سال و 52/1094 تن در كيلومتر مربع در سال مي باشد.

جدول 5. ميزان رسوبدهي منطقه طرح مديريت جنگل هاي دست كاشت آران و بيدگل با توجه به روش تجربي IRIFR

در ضمن مي توان از رابطه بين درجه رسوب دهي و ميزان توليد رسوب نيز استفاده كرد كه از دقت بيشتري برخوردار است.

 : ميزان رسوب دهي سالانه بر حسب تن در كيلومتر مربع در سال

R  :درجه رسوب دهي (مجموع امتيازهاي نه عامل موثر در فرسايش خاك به روش IRIFER)

مقدار دبي رسوب ويژه با توجه به فرمول اخير 1348 تن در كيلومتر مربع در سال بدست مي آيد كه با عدد فوق كه از جدول محاسبه شده است اختلاف زيادي ندارد.به منظور تبديل مقدار رسوب به فرسايش از ضريب تحويل رسوب (SDR)كه با توجه به شرايط فيزيكي منطقه تعيين مي شود،از طريق روش زير عمل مي شود:

=مقدار فرسايش

A : مساحت حوزه به

QST: رسوب كل سالانه

با توجه به اينكه بادهاي غالب و فرساينده منطقه از سمت جنوب غربي مي وزند دشت سرهاي ضلع جنوب غربي منطقه مورد مطالعه،نقش مهمي در توليد رسوب نهشته هاي بادي دارند.

پیشنهادها

با توجه به ارزیابی عوامل مؤثر در فرسایش بادی بر اساس روش اریفر مشخص شد که عامل باد وشکل اراضی وپستی وبلندی وآثار فرسایش سطح خاک بیشترین امتیاز را در بین عوامل نه گانه دارند که به عنوان عوامل اصلی فرسایش وبیابانزایی در منطقه مورد مطالعه تشخیص داده شده است .از طرفی وضعیت اقلیم منطقه شرایط را برای فرسایش وبیابانزایی مستعد نموده است که خود به عنوان یکی از مهمترین محدودیت های محیطی منطقه به شمار می رود.بر اساس نتایج حاصل از این تحقیق مشخص گردید که مدل مورد استفاده جهت تعیین وبرآورد شدت فرسایش در منطقه مورد مطالعه از قابلیت مناسبی برخوردار بوده است .

1-     چون اين منطقه مناسب ترين محل براي كانون هاي برداشت محسوب می شود لذا به منظور جلوگیری از تشدید فرسایش وبیابانزایی  سازمان های مسئول به خصوص سازمان جنگلها ، مراتع وآبخیزداری کشور  طرح های اجرایی را در مناطق برداشت اجرا نماید.

2-     به منظور اجرای طرح های عمرانی و توسعه ای باید عوامل اصلی فرسایش ومحدودیت های محیطی شناسایی شود . بر اساس نتایج حاصل از این تحقیق با توجه به اینکه عامل باد منطقه بیشترین امتیاز نقش را در تخریب اراضی وفرسایش در منطقه مورد مطالعه دارد لذا توصیه می شود در مناطقی که شرایط احداث بادشکن وجود دارد ، نسبت به احداث آن به منظور پیشگیری از تشدید فرسایش وتخریب اراضی اقدام شود.

3-     با توجه به این که  بخش اعظم منطقه مورد مطالعه از رخساره هاي پهنه هاي ماسه اي تشکیل شده است لذا توصیه می شود  از جاذبه هاي  طبیعی آن برای فعالیت های اکوتوریستی استفاده شود.

منابع:

1-احمدي،حسن،1377،ژئومورفولوژي كاربردي،جلد دوم،بيابان و فرسايش بادي،انتشارات دانشگاه تهران،570ص.

2-احمدي،حسن،طهماسبي بيرگاني،علي محمد،حسينعلي رفاهي و محمد رضا اختصاصي ،1378،بررسي منشا رسوبات بادي دشت نگار،مجله منابع طبيعي ايران.

3-احمدي،حسن و اختصاصی ،محمدرضا ،1372، تعيين سرعت آستانه فرسايش بادي به دو روش پلات گذاري در شرايط طبيعي و كاربرد دستگاه سنجش فرسايش بادي(تونل بادي)در اراضي حوزه دشت يزد-اردكان،مركز تحقيقات مناطق كويري و بياباني ايران-دانشگاه تهران.

4-اختصاصي،محمدرضا،1375،منشأ‌يابي تپه هاي ماسه اي در حوزه دشت يزد-اردكان-چاپ اول موسسه تحقيقات جنگل ها و مراتع.

5- پهلوانروی، احمد(1390)، ارزیابی فرسایش و رسوبات بادی با استفاده از مدل IPIFR در منطقه زهک دشت سیستان ، مجله جغرافیا و توسعه، شماره 27،صص140-127

6- تاجگردون، تکتم، شمس اله ایوبی ، شعبان شتایی جویباری(1387). برآورد فرسایش و رسوب به کمک داده های تصاویر ماهواره ای وسامانه اطلاعات جغرافیایی با استفاده از مدل MPCIAC ( مطالعه موردی حوضه آبخیز زیارت ). مجله پژوهش وسازندگی ، شماره 79.

7- تريكارژان،1969،اشكال ناهمواري در مناطق خشك(بر گردان صديقي مهدي و پوركرماني محسن 1369)،موسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوي،633ص.

8-رفاهي،حسينقلي،1378،فرسايش بادي و كنترل آن،موسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران،320ص.

9-طهماسبي بيرگاني،علي محمد،1377،مقايسه پتانسيل رسوبداري فرسايش هاي آبي و بادي با استفاده از مدل هاي MPSIAC  ،IRIFR در حوزه آبخيز بخشاء،پايان نامه كارشناسي ارشد دانشگاه تهران،242ص.

10- فتاحی، محمدمهدی، علی اکبر نوروزی، سیدعلی خلخالی(1386)، مقایسه روش های طبقه بندی وتهیه ی نقشه ی استفاده از اراضی خشک با استفاده از تصاویر ماهواره ای ، مجله پژوهش وسازندگی، جلد 76.

11-محمد،حسن،1371،بررسي منشأ ماسه هاي منطقه يزد-مجموعه كتاب هاي بيابان،نشريه شماره 30 مركز تحقيقات مناطق كويري و بياباني ايران،موسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران،ص169.

12-مورگان آر.پي سي،1986،فرسايش و حفاظت خاك(بر گردان امين عليزاده1368)موسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوي،ص 258.

13- Yang,X., Z., Ding., X. Fan., Z., Zhou., N. Ma(2007).Processes and mechanisms of desertification in northern China during the last 30 years, with a special reference to the hunshandake Sandy Land , eastern Inner Mongolia . catena71